Voor grote maatschappelijke opgaven, zoals energietransitie en de klimaatadaptatie, is een ruimtelijke ontwikkeling nodig die samenwerking vergt tussen de professionals die boven de grond werkzaam, en zij die in de bodem en ondergrond werken. In Twente krijgen veelbelovende ontwerpprincipes vorm die deze disciplines bijeen brengen. En die helpen bij een nieuwe, zo noodzakelijke instroom van studenten.
Jos Mol en Geert Roovers – eigen foto’s
Schuttingen blijven
Het is al zo vaak geconstateerd. De wereld boven de grond is gescheiden van de wereld eronder. Althans, voor de deskundigen die er werken. En ziet de samenleving nog wat zij boven de grond tot stand brengen, de ‘benedenwereld’ blijft volstrekt buiten beeld.
‘Schuttingen tussen professionals zullen nooit geheel worden geslecht, daar zijn het professionals voor. Maar we moeten leren erover heen te kunnen kijken en ook de taal van de ander te begrijpen en te gaan spreken’, stelt Jos Mol vast. Hij is senior beleidsadviseur bij de gemeente Enschede en samen met lector Bodem en Ondergrond aan de Saxion Hogeschool Geert Roovers, en met een aantal anderen, betrokken bij het project ‘Ruimtelijke ontwerpprincipes voor ondergrondse ingrepen in Omgevingsvisies’. Een van de door UP Kennis mogelijk gemaakte onderzoeksinitiatieven.
Onder Twente
Gescheiden werelden, fragmentatie, onzichtbaarheid; het zijn de vaak genoemde oorzaken waarom het maar niet lukt om tot een integrale ruimtelijke ontwikkeling te komen waarin de beneden- en de bovenwereld gezamenlijk vorm krijgen. In Twente is men al sinds 2018 bezig daarin verandering te brengen. Jos Mol en Geert Roovers noemen onder andere het samenwerkingsproject ‘Onder Twente’. Daarin werken overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties aan samen aan netwerken en kennis voor de ondergrond. Daarnaast werken Saxion en de Twentse overheden, samen met diverse bedrijven, in het kader van de Internationale Architectuur Biënnale, een ‘Nieuw Twents Productielandschap’. Studenten onderzoeken hoe opgaven als energietransitie en klimaatverandering doorwerken in de ondergrond van Twente en hoe daarmee het nieuwe productielandschap van Twente vorm zou kunnen worden gegeven.
Beiden vertellen dat dit leidt tot zeer gevarieerde en vaak originele ideeën. ‘Zoals die van een groep tweedejaars Urban Studies studenten. Zij kwamen met het idee van een “SaltGreenHouse” – een kleine, duurzame kas geïnspireerd door de bekende groene Twentse zouthuisjes. Het huisje, niet alleen straks te zien op de Biënnale maar ook op verschillende locaties in Twente, laat de samenhang zien tussen een bron, een transportleiding, een verwerkingsinstallatie en de voorzieningen voor verspreiding’.
Zoutwinning
Een ander studentenproject dat Jos Mol en Geert Roovers noemen is een ontwerpstudie naar zoutwinning in de gemeente Haaksbergen. Daarbij is door een student gekeken naar de mogelijkheden die ondergrondse zoutcavernes bieden. Dit zijn stabiele ondergrondse ruimtes waaruit zout is gewonnen. De basis van de studie vormt het idee van een tweede leven voor de zoutcavernes. Deze lege cavernes kunnen dienen als ondergrondse energieopslag voor bovengrondse energievoorziening – waarvoor ze niet zijn ontworpen. In de studie zijn drie mogelijkheden voor een tweede leven bekeken: waterstofopslag, redox-flux-batterij en compressed air energy-storage. De studie laat zien hoe, naast energie uit zoutcavernes, energie uit zon en wind en biobrandstoffen in agrarische coöperaties de bouwstenen vormen voor een ruimtelijke strategie. Voor de vorm en het type van de energievoorziening is het landschapstype leidend. Daaraan gekoppeld zijn bijpassende woonvormen en een belevingsroute van de zoutwinning en ondergrondse energieopslag uitgewerkt. Vervolgens is de studie uitgewerkt in concrete ontwerpen voor toekomstige zoutwinning en energieopslag in en rond Haaksbergen.
Alice in Wonderland
Deze en andere ideeën – ook mooi is die van een hedendaagse variant op Alice in Wonderland, waarin veel belang wordt gehecht aan het vertellen van het verhaal – gaan leiden tot een reeks van producten. Jos Mol en Geert Roovers sommen op: ‘Er komt een inspirerende ontwerp-toolbox, digitaal en voor heel Nederland beschikbaar. Er volgt een concrete doorwerking van de resultaten in een Twentse omgevingsvisie. Er komt een boek met een visuele handreiking voor het koppelen van ruimtelijke principes aan omgevingsvisies, voor overheden en onderwijsinstellingen. En’, besluiten de gesprekspartners, ‘we verwachten een substantiële grotere toestroom van studenten in dit vakgebied. Instroom vanuit technische studies, maar ook en graag uit andere studierichtingen, zoals ruimtelijke ontwikkeling en bestuurskunde. Nu al zien we die potentie, want in de afgelopen twee jaar hebben al veertig Hbo-studenten deelgenomen aan een van de projecten. Zo zal er een nieuw soort bodemprofessie ontstaan, samengesteld uit heel verschillende domeinen en zal het vak opnieuw worden uitgevonden.’
