‘De draagkracht van het natuurlijk systeem zou leidend moeten zijn voor ruimtelijke opgaven en de benutting van het bodem en watersysteem. Die balans is nu zoek. Hoe breng je die balans terug?’ Piet Otte geeft, bij zijn afscheid bij het RIVM, die vraag, en alvast een paar mogelijke antwoorden, graag mee aan zijn opvolger en aan allen die zich betrokken voelen bij de (water)bodem en ondergrond.
Piet Otte – foto RIVM
Tien jaar is te kort
‘Over tien jaar’, besloot Piet Otte een eerder interview in deze nieuwsbrief, twee jaar geleden, ‘moet de bodem en ondergrondsector er heel anders uitzien, en zal er heel anders uitzien. Daarvoor moet nú een paradigmashift worden ontwikkeld, moet nú worden gewerkt aan dat moment waarop we fundamenteel anders gaat denken over het gebruik en de kwaliteit van bodem en ondergrond.’
‘Ik zou dat zo weer zeggen’, blikt Piet Otte, coördinator Programma Bodemkwaliteit (en daarnaast Secretaris van het Dutch Soil Platform en lid regieteam ENBO) terug, kort voor zijn afscheid bij RIVM vanwege zijn pensioengerechtigde leeftijd. ‘Tien jaar is natuurlijk heel kort. Het gaat om echt heel grote opgaven die zich afspelen in het ruimtelijk domein. De majeure zaken als de bouwopgave, de energietransitie en klimaatadaptatie. Water en Bodem sturend is daarvoor het devies’.
Inhaalslag te maken
‘Je ziet aan de ene kant dat het nu gangbare beleid, werken aan een schone bodem, nog steeds heel relevant is. Dat daarover nog altijd grote maatschappelijke zorgen bestaan, versterkt nog eens door PFAS, door lood in de bodem, door de verontreinigingen van het drinkwater en dergelijke. Aan oplossingen voor knelpunten wordt gewerkt, bijvoorbeeld in het kader van de herijking van het bodemstelsel. Hoognodig, want sinds 2008, na het Besluit Bodemkwaliteit, zijn actualisatie en vernieuwing achterwege gebleven. Onder het motto “We gaan naar de Omgevingswet” werd de bodemsanering en – breder – het bodembeheer als een taak van de gemeenten en provincies gezien. “Dus op nationaal niveau zijn we klaar”. Zo is het niet gegaan. Met als gevolg dat we nu een inhaalslag moeten maken’.
Veel meer dan alleen schone bodem
‘Ons stelsel moet nu herzien worden omdat we breder kijken, anders denken en doen. Daar mogen we wel iets van verwachten. Voor een deel zal het vormgeven aan het nieuwe denken, aan die eerdergenoemde paradigma shift. Maar het nieuwe denken en doen gaat verder. Gaat over meer dan alleen een schone bodem. Gaat over een goed functionerende bodem, over een vitale bodem. Gaat over een bodem waarin ecosysteemdiensten optimaal functioneren. Een voorbeeld: thermisch gereinigde grond kan schoon zijn, maar is geen vitale bodem. Die genoemde herziening kan starten vanuit het normatieve kader, met de regels en protocollen, en uiteindelijk leiden tot een stelsel van principes en beginsels. Wat naast een normerend stelsel kan staan, als een ankerpunt. Dat kan niet ineens, fasering dus. Zeker voor ecosysteemdiensten, waarvan er vele zijn, die niet onafhankelijk van elkaar functioneren. Daaraan kan en moet je vanuit veel verschillende kennisdisciplines aan werken. Zonder begrip van de complexiteit van het systeem bereik je niet wat je voor ogen hebt. Zonder interdisciplinair onderzoek kom je niet verder. Niet door kennis te gaan stapelen, maar te delen en te integreren. Leren van elkaar in veelzijdige teams’.
Nieuwe ambities voor de bodem
‘Je ziet die ontwikkeling binnen ons instituut. Van oudsher bekend met de risico’s van bodemverontreiniging, normen voor de toepassing van grond en bagger of sanering, de aandacht voor bodemkwaliteitsbeheer, dat nog steeds doorloopt. Maar daarnaast wordt gekeken naar die grote maatschappelijke opgaven, waarvan ik er een paar eerder noemde. De rol van het bodem en watersysteem daarin is essentieel. Vanaf 2010 zijn we, samen met kennispartners, gaan werken aan de verbreding van het begrip bodemkwaliteit. Dat resulteerde in wel vijfentwintig thema’s, waaronder bodembiodiversiteit, bodemafdekking en draagkracht. Thema’s die belangrijk zijn voor een duurzaam bodemgebruik. De daarbij horende Routeplanner Bodemambities kan gemeenten ondersteunen bij het opstellen van ambities voor de verschillende diensten en kwaliteiten die de bodem kan leveren. In de jaren daarna kwamen deze meer en meer in beeld als partners voor oplossingen’.
Set van bouwstenen
‘Vorig jaar hebben we, met bijdragen van het Dutch Soil Platform, het Inspiratiedocument Bouwstenen voor een toekomstbestendige visie op de bodem geschreven. Daarin hebben we een set van bouwstenen benoemd die gebruikt kunnen worden om een toekomstbestendige visie op de bodem te ontwikkelen. Bestemd voor de publiek private samenwerking. Om aan te geven hoe je die transitie naar een ander bodembeleid gestalte kan geven. Daarin komt ook het motto van anders kijken, anders denken, anders doen voorbij. Het kunnen kijken vanuit andere perspectieven, daarvoor ook oude eigen denkpatronen ter discussie durven te stellen’.
Anders kijken, denken en doen
‘Dat anders kijken, denken en doen zal blijven, daar geloof ik wel in. Creativiteit en vernieuwing is nodig voor de oplossing van complexe problemen. Oppassen voor de reflex van het altijd maar weer terugrekenen naar winst en verlies, het redeneren vanuit alleen de economische overwegingen, de return on investment-houding. Uiteindelijk zal blijken dat iedere euro die je investeert in milieubeleid, en in de bodem en ondergrond, dubbel en dwars wordt terugverdiend. Het is echt te beargumenteren. Bijvoorbeeld door het beperken van schade. Schade aan de gezondheid. Schade in het rendement van bedrijven. Schade door verlies aan biodiversiteit, in Nederland een ernstig issue – dat gaat de landbouw op niet al te lange termijn serieus merken!’
Draagkracht van natuurlijk systeem
‘Het korte en het lange termijnperspectief zitten elkaar nog teveel in de weg. Subsidiestelsels die niet de transities mogelijk maken, maar doorgaan op de oude voet. De impact van de agro-industrie.
Je zou de balans willen terugbrengen. Die is zoek. Niet alleen de balans in de dingen die je in de bodem en het grondwater doet, maar ook de balans tussen de gebruikers van de bodem. Het natuurlijk systeem zou leidend moeten zijn, of weer leidend moeten worden. De draagkracht van dat systeem, daar zou je binnen moeten blijven. Daarover zou je eens goed over moeten discussiëren. Hoe breng je die balans terug? Een meer dan urgente vraagstelling.’
Klik hier voor meer informatie.
