De complexiteit en de enorme diversiteit van de bodem is heel lastig te verbeelden. En voorlopig vooral intuïtief te begrijpen’, merkt Vincent Merckx op. ‘Precies’, haakt Marcel Koeleman aan, ‘die intuïtie moet erkenning krijgen, want het vormt nu een mismatch met onze cognitieve kwaliteiten’.
Marcel Koeleman en Vincent Merckx – eigen foto
Twee plenaire sprekers
Vincent Merckx is Group leader of ‘Understanding Evolution’, Naturalis Biodiversity Center, Leiden en Associate Professor, Institute of Biodiversity and Ecosystem Dynamics, Universiteit van Amsterdam. Hij onderzoekt hoe planten en bodemschimmels voedingsstoffen uitwisselen via complexe ondergrondse netwerken. Hij is de eerste plenaire spreker op het SIKB Jaarcongres, 3 oktober aanstaande. In zijn lezing gaat hij dieper in op de architectuur van deze netwerken, hun belang voor de gezondheid van ecosystemen en hun potentiële toepassing voor de vergroening van onze stedelijke leefomgeving.
Aansluitend spreekt Marcel Koeleman. Hij is afdelingshoofd Ruimte, lid MT Directie Bodem, Ruimte en Klimaatadaptatie op het ministerie van IenW en beeldend kunstenaar. Hij spreekt over ‘De esthetiek van Water & Bodem Sturend – Op zoek naar een nieuwe balans tussen hoofd, hart en handen voor het met elkaar grondig aanpakken van maatschappelijke vraagstukken.’
Black box
In een voorbereidend gesprek blijken hun bijdragen fraai op elkaar aan te gaan sluiten.
Vincent Merckx trapt af. ‘De bodem is een black box voor ons. We hebben geen idee van de talloos vele vormen van netwerken van soorten die onder de grond leven. Zoveel bodemorganismen die samenwerken. Die wij niet zien en waarvan wij amper kennis van hebben. Het analyseren en doorgronden van die complexiteit wordt geholpen door intuïtie. Door het herkennen van patronen. Dat helpt bij het vormen van inzicht’.
Goed gevoel
‘Daar kan het gevoel een belangrijke rol bij spelen’, vult Marcel Koeleman aan. ‘We analyseren en luisteren in ons werk vaak met ons hoofd. Feiten en argumenten zijn doorslaggevend, maar wat ons “goede gevoel” is in een bepaalde situatie, daarvan zijn we ons doorgaans niet bewust, en we gebruiken dat niet actief. Ik wil pleiten voor het ontsluiten daarvan en daarmee tot een meer complete besluitvorming te komen. Dat is belangrijk omdat ook in dat “goede gevoel” veel ervaring en kennis besloten ligt, die weliswaar op een andere wijze is geordend, maar wel degelijk iets zegt hoe jij als persoon en als professional aankijkt tegen bepaalde vraagstukken’.
Affectieve kwaliteiten
‘Ik zal’, vervolgt Koeleman, ‘dat illustreren aan de hand van de manier waarop een kunstwerk wordt gemaakt en de wijze waarop je een technisch rapport samenstelt. Wat de overeenkomsten en de verschillen zijn. Daarmee sluit ik aan op het thema van het congres, “beelden en verhalen”, want dat zijn bij uitstek bronnen voor verbeeldingskracht. Esthetiek gebruik ik daarom in dit verband als de manier waarop wij affectieve kwaliteiten inzetten in ons werk. Dat zal ik koppelen aan het beleid gericht op “Water en Bodem Sturend”. Dat is in de kern “gezond verstand”. En “gezond verstand’ komt heel dicht bij “goed gevoel”. Je gaat bijvoorbeeld niet onder water bouwen. Technisch kan dat, maar het is niet vanzelfsprekend. We kunnen het eigenlijk best, met gezond verstand bouwen. Zie onze voorouders die precies wisten waar ze wel en niet moesten wonen. Maar we zijn het verleerd’.
Verbeeldingskracht
‘Kunst en wetenschap’, stelt Merckx vast, ‘gedijen heel goed bij verbeeldingskracht, want daar begint het mee. En al zijn de routes heel anders, de parallellen zijn significant. Zeker ook bij het exploreren van de bodem en ondergrond. Je hebt niet genoeg aan alleen de voor de hand liggende technieken. Je moet ook creatief zijn met de vragen die je wilt stellen en het interpreteren van de resultaten’.
Koeleman: ‘De verbeeldingskracht heeft ook een natuurlijke logica, en een vanzelfsprekendheid die herkend en erkend moet worden. We moeten boren naar die historische lagen die de verbeeldingskracht voeden, die moeten we boven zien te krijgen’.
Onbeschreven habitat
‘De bodem’, betoogt Merckx, ‘heeft allerlei eigenschappen, fysisch, chemisch, biologisch. Die laatste is de meest complexe eigenschap van de bodem en tegelijk weten we daarvan het minste.
Er is net een interessante studie verschenen die aantoont wat de bodem voor ongekend diverse habitat is. 60 procent van alle soorten op aarde leeft in de bodem. Een theelepel bevat duizenden soort bacteriën, honderden soorten schimmels. In bodemmonsters, bijvoorbeeld uit de tuin van Naturalis leeft zoveel, dat daarvan nog niet de helft een naam heeft, nog niet is beschreven.
DNA is tegenwoordig een heel belangrijke techniek om te helpen al die vele duizenden soorten te detecteren. Om die soorten te ontdekken die samenwerken, die gemeenschappen vormen, of juist elkaar opeten’.
De bodem is bepalend
Biodiversiteit is spannend en complex, maar heeft ook een functie; het speelt een essentiële rol in gezonde bodems. De uitdaging is om op die biodiversiteit grip te krijgen en vooral te versterken. Want alleen een bodem vol biodiversiteit is de bodem van de toekomst. ‘Goede biodiversiteit is ook bepalend voor “Water en Bodem Sturend”. Zomaar ergens bouwen of een boom planten werkt niet, de bodem is bepalend.’
Kijk hier voor meer informatie over het congres.
Laat u zich inspireren door vijf filmpjes waarin journalist en cabaretier Dolf Jansen op zoek gaat naar de skyline van de bodem.
