Het vraagt wel voldoende kennis van die bodem om te weten wat dit doet met bijvoorbeeld eventuele grondwateroverlast en vochtproblemen’, aldus Michèle Klare, projectmanager bij de gemeente Leiden. Samen met collega Jos van Wersch, Regisseur Bodem en Ondergrond – Duurzame Leefomgeving, is zij nauw betrokken bij de ontwikkeling van de gratis e-learningmodule Klimaatadaptatie en bodem. Te volgen via de Bodembreed Academie (na inloggen, via ‘Klimaatadaptatie en de bodem’).
Wateroverlast
De Leidse wijk Noorderkwartier is zo’n typisch begin twintigste-eeuwse wijk met smalle straten en weinig groen. De laagbouw is een mengeling van sociale woningbouw en particuliere woningen. De openbare ruimte wordt heringericht en de riolering wordt vernieuwd. Heel noodzakelijk, vertelt Michele Klare, omdat de wijk met flinke wateroverlast kampt wanneer het stevig regent. Tegelijkertijd heeft de wijk last van bodemdaling en stijgende grondwaterstanden. Klare: ‘Voor het verwerken van de regenval is de wijk grotendeels afhankelijk van het rioleringssysteem. Slechts iets meer dan tien procent van de regen infiltreert in de ondergrond. Daarbij is de wijk sterk verdicht en heeft weinig groen. En dus lopen de bewoners ook veel risico op hitteoverlast tijdens hete zomerperiodes’.
Beeld Gemeente Leiden
Omslag naar bereidheid
Klare vertelt over de maatregelen die zijn genomen. Zoals meer, en grotere rioolbuizen waarmee de capaciteit voor het opvangen van water wordt vergroot, en bovengronds, het terugbrengen van stoepranden langs nieuw openbaar groen, ook weer als middel om regenwater te bergen. ‘Hierbij is zeer intensief gecommuniceerd met de bewoners’, memoreert ze. ‘Veel uitleggen helpt om de omslag te bereiken naar de bereidheid mee te willen werken. En naast draagvlak heeft de aanpak van de gemeente geleid tot een grotere leefbaarheid in de wijk, meer sociale cohesie en meer biodiversiteit’.
Verdichting van de bodem
Jos van Wersch belicht nog een andere opgave waar de wijk (en de gehele gemeente) voor staat. ‘In de Omgevingsvisie van Leiden heeft de bodem en ondergrond een nadrukkelijke positie gekregen. “We brengen de ondergrond in kaart en bereiden de ondergrond voor op de toekomst, waardoor we ontwikkelingen onder en boven de grond goed op elkaar af stemmen”, hebben we erin opgeschreven. Daarbij spelen drie aspecten de hoofdrol: de klimaatadaptatie, de energietransitie en de woningbouwopgave. Die hebben alle drie directe consequenties voor de bodem. Namelijk, kort samengevat, een verdere verdichting van de bodem. Meer rioolbuizen, meer leidingen enzovoort. In het Noorderkwartier, de eerste Leidse wijk die van het gas afgaat en overgaat op wijkverwarming, stellen de klimaatadaptatie en de energietransitie ons voor lastige keuzes. Moeten de nieuwe verwarmingsleidingen ten koste gaan van de boomwortels en dus van de bomen? Bomen zijn belangrijk voor openbaar groen, maar in dit verband juist ook een effectieve klimaatadaptieve maatregel: bomen geven schaduw (hittestress tegengaan), bomen houden water vast (wateroverlast tegengaan). Behouden dus, is de uiteindelijke afweging geweest. De nieuwe leidingen, ook die voor bijvoorbeeld de waterafvoer, moet maar dieper komen te liggen. Niet binnen een halve, maar binnen een meter onder de grond. Ondanks dat dieper duurder is, en risicovoller. Leiden loopt voorop met het inzicht in de drukte in de bodem: 75 procent van de straten zijn te krap voor verdubbeling elektra en inpassing warmtenet, en de innovatieve oplossingsrichting, namelijk het toepassen van verticaal kabels- en leidingensysteem.’
Pilot
Het Noorderkwartier is dus een pilot voor de gemeente Leiden. De resultaten van het project, de technische- en ruimtelijke oplossingen en de aanpak van de bewonersparticipatie zullen als voorbeeld dienen voor toekomstige projecten in Leiden en elders. ‘Wat we daarbij nodig hebben zijn kenniswerkers’, vervolgt Klare. ‘Mensen met bijvoorbeeld kennis over grondwater en groen, en over verontreinigingen. En ook die kennis kunnen overdragen aan de bewoners van een wijk. Kunnen uitleggen wat er in de straat gebeurt en waarom. Hen kunnen meenemen in het gehele proces’. Daarom ook werkte de gemeente intensief samen met de ODWH, InBrain, Beelding, STOWA, Sterk Consulting, CAS, NKB en Samen Klimaatbestendig om de leermodule over de relatie tussen bodem en klimaatadaptatie te ontwikkelen.
De leermodule
In deze module leer je welke kansen de bodem biedt voor klimaatadaptatie met oog voor gevolgen en risico’s. Je doet dat aan de hand van theorie, met hulp van experts, én je ziet welke concrete maatregelen er in de praktijk worden genomen. Tegels uit de tuin halen helpt om water te bergen en draagt bij aan vergroening en het voorkomen van hittestress. Ook hier moet je wel weten wat je aan het doen bent. Soms zijn tegels geplaatst om verontreinigingen juist af te dekken. Vergroening levert een positieve bijdrage aan klimaatdoelen, zoals het beperken van hittestress en de leefbaarheid. Ook hier is kennis over effecten op grondwaterstanden en bijvoorbeeld risico’s voor houten funderingen nodig. Het benutten van de kansen in de bodem is onmisbaar voor klimaatadaptatie. Deze leermodule inspireert en helpt jou je kennis te versterken.
Meer informatie
Voor meer informatie kun je contact opnemen met Robert van Cleef: rvancleef@sterkconsulting.nl of 06-43048381. Benieuwd wat je kunt verwachten? Bekijk hier de trailer van de module.
