De Geologische Dienst Nederland, onderdeel van TNO, heeft een nieuwe afdeling ‘Hydrology and Reservoir Engineering’. Research manager Yvonne Schavemaker vertelt enthousiast hoe ze met haar team door toegepast onderzoek het verschil maakt voor provincies, waterschappen en de industrie, zoals de warmtemarkt. Bij complexe vraagstukken die de boven- en ondergrond raken, kijkt haar team naar de dynamiek van het systeem in de ondergrond.
“Ons toegepaste onderzoek richt zich op allerlei vraagstukken rondom stroming in de ondergrond, met de energietransitie en waterzekerheid als grootste uitdagingen. Ook gaat het over funderingsproblemen en klimaatadaptatie, want ook dat heeft een link naar grondwater. We maken daarbij de connectie tussen de diepe en ondiepe ondergrond en kijken wat de impact is van bepaalde activiteiten op de ondergrond en hoe je de ondergrondse bronnen kunt beschermen. Onze kracht is inzicht bieden in de balans tussen het benutten en het beschermen van de ondergrond. Denk bijvoorbeeld aan de economische haalbaarheid van geothermie of het opslaan van waterstof en CO2. We kunnen de effecten bepalen, zodat het mogelijk is een goede afweging te maken,” vertelt Yvonne Schavemaker. Overheden of andere organisaties die voor complexe keuzes staan, kunnen met de resultaten van toegepast onderzoek beleid ontwikkelen.
Vertrekpunt voor dialoog
Een mooi voorbeeld waarin dit ook samenkomt is de tool ‘Everest’. “Everest kun je inzetten om complexe modellen numeriek af te wegen om te kijken wat het optimum is op basis van vastgestelde KPI’s. De tool berekent wiskundig wat de optimale businesscase is. Die uitkomst is vervolgens het vertrekpunt voor de dialoog. Het model is ontworpen met Equinor, en we gebruiken het veel voor CO2-opslag en geothermie vraagstukken, maar nu passen we het bijvoorbeeld ook toe in ruimtelijke planning van woningbouw of windparken op zee. Recent hebben we met Equinor besloten om deze tool open source aan te bieden via GitHub. Dat biedt voor ons ook extra mogelijkheden om het te koppelen met andere modellen.”
“Bij alles wat we onderzoeken richten we ons op de balans van het benutten en beschermen van de ondergrond. Hoe kun je risico’s voorkomen, monitoren en mitigeren.”
Kennis van systeemdynamiek in de ondergrond
Yvonne Schavemaker wordt zichtbaar blij van de gepassioneerde mensen in haar team en de samenwerking. “Het gaat om het verbinden van expertises,” benadrukt Yvonne Schavemaker. Ze ziet ook graag een grotere rol van haar team bij vraagstukken rondom water en bodem sturend juist omdat het daarbij gaat om problemen die wisselende expertises nodig hebben. De kracht zit in het gezamenlijke perspectief bij toegepast onderzoek. “We hebben elkaar allemaal nodig: geohydrologen, hydrologen en geochemici. Zowel diep als ondiep hebben we te maken met flow van bijvoorbeeld grondwater, CO2 of warmte.” Kennis van systeemdynamiek van de ondergrond vanuit al die expertises is essentieel blijkt uit het verhaal van Yvonne. Of het nu gaat om inzicht geven in de mogelijke kans op vervuiling van opgepompt water aan een waterleidingbedrijf of om bodemdalingsvraagstukken.
Samen innoveren en risico’s laag houden
Samenwerken bij toegepast onderzoek gebeurt ook vaak vanuit strategisch publiek-privaat partnerschappen (PPP’s). “We maken graag connectie met de markt, kennisinstituten, TKI’s of werken zoals afgelopen jaar vanuit de MOOI-regeling, Je kunt dan samen innoveren en de risico’s zo laag mogelijk houden. Neem bijvoorbeeld GDN’s lab in Rijswijk, het Rijswijk Centre for Sustainable Geo-energy (RCSG). Daar kun je op grotere schaal onderzoek doen. Een innovatie kun je dan een stap dichter bij de markt brengen. Zo kijken we op dit moment naar het minimaliseren van risico’s bij boorprocessen en doen we onderzoek naar grout. We kijken dan naar nieuwe afdichtingsmaterialen voor boorputten.” Bij ‘grouting’ wordt de ruimte tussen het boorgat en de boorbuis afgedicht en moet ervoor gezorgd worden dat er geen verontreiniging uit het oppervlaktewater naar een lagere waterlaag sijpelt.
Kritieke grondstoffen
Tot slot staan we nog kort stil bij de laatste ontwikkelingen. Op 12 februari 2025 is het Nederlands Materialen Observatorium (NMO) gestart dat gegevens, informatie en kennis over kritieke grondstoffen en toeleveringsketens zal verzamelen, beheren en leveren. ”Vanuit geochemie werkt mijn team mee aan de inventarisatie van kritieke grondstoffen uit primaire, maar ook secundaire grondstoffen, zoals bouw- en reststoffen.” Dit laatste geeft ook aan hoe breed het werk is. Binnen en buiten de Geologische Dienst Nederland wordt samengewerkt aan essentiële vraagstukken en op de site wordt sowieso een schat aan informatie over de ondergrond beschikbaar gesteld.
