Het jaar 2023 gaat de boeken in als het natste jaar sinds tenminste 1906, het begin van onze landelijke meetreeks van neerslag in Nederland. Bodem en grondwater waren daar ook wel aan toe door de periode van droogte die daaraan voorafging. Nicole Meijer en Wido Derks resp. hydroloog en droogtecoördinator van Waterschap Limburg gaan in op de effecten van hittestress en wateroverlast op hun werk en de aanpak daarvan bij Waterschap Limburg.
Foto: Nicole Meijer en Wido Derks in de Centrale Regie Kamer – eigen foto.
Voor hydroloog Nicole Meijer was 2023 een interessant jaar. In twee van de drie Limburgse KNMI-stations was nooit eerder zoveel neerslag in een jaar gemeten. ‘Door de droogteperiode die daaraan voorafging liep het grondwatertekort op. We hadden dus wel behoefte aan wat meer regen. Op een gegeven moment ging het watertekort over in wateroverlast. Zo kwamen we van het ene risicogebied in het andere terecht. Als waterschap spelen we daarop in door enerzijds maatregelen om water vast te houden en anderzijds maatregelen om wateroverlast te voorkomen.’
Droogte: geen incident maar een trend
‘Als droogtecoördinator, een functie die zo’n drie en een half jaar geleden in het leven werd geroepen, is mijn inzet om alle schakels binnen Waterschap Limburg die op een of andere manier met droogte te maken hebben met elkaar te verbinden,’ licht Wido Derks verder toe. ‘Droogte is geen incident meer maar een trend. Waren waterschappen in het verleden vooral gericht op het voorkomen van wateroverlast, door klimaatverandering komt daar het voorkomen van effecten van droogte en hittestress bij. Gebeurde dat vroeger nog min of meer op ad-hoc basis, nu pakken we het thema droogte integraal en structureel op. Onze inzet is om actief in te spelen met maatregelen tijdens een droogteperiode zelf, maar vooral ook om voor de langere termijn acties te ondernemen.’
Scenario’s
‘Met behulp van scenario’s met een zekere bandbreedte proberen we in elk geval al wat verder te kijken dan de korte termijn weersverwachtingen van het KNMI. Dat doen we onder meer op basis van meetreeksen van de afgelopen 30 -40 jaar. Doel is om op die manier de ontwikkelingen van watertekort versus wateroverlast beter te kunnen volgen en zo een handelingsperspectief te creëren om mogelijke negatieve effecten zoveel mogelijk te minimaliseren.’
Robuuste systemen
Een andere manier om voortvarend te kunnen inspelen op de gevolgen van klimaatverandering is om onze watersystemen robuuster te maken zodat het én hogere pieken aan kan én beter bestand is tegen perioden van langdurige droogte. Nicole Meijer: ‘In het kader van beekherstelprojecten houden we daar nadrukkelijk rekening mee. Door ruimte voor de beek te creëren met de aanleg van meanders en inundatiegebieden krijgt het beeksysteem meer kans om het water in de bodem op te nemen. Daardoor neemt de kans op overstromingen af. Verder kijken we nadrukkelijke verder dan de beek zelf. Robuust betekent dat we het hele stroomgebied van de beek in beschouwing nemen.’ Wido Derks: ‘Zo willen we bijvoorbeeld lokaal meer water vasthouden met de inzet van kleine stuwen in slootjes die de boeren zelf in beheer hebben. In plaats van directe afstroom naar de hoofdbeek wordt het water ter plekke vastgehouden en geïnfiltreerd. Naast onze bestaande hoofdstuwen hebben we inmiddels zo’n 1800 kleine “boeren”-stuwen geplaatst. De komende jaren komen er daar nog zo’n 400 bij. De aansturing van een groot deel van onze hoofdstuwen in onze beken gaan we zoveel mogelijk automatiseren. Dat betekent dat we vanuit onze Centrale Regie Kamer heel snel en effectief kunnen inspelen op hittestress of piekbuien.’
Combinatie van maatregelen
‘Om succesvol te kunnen inspelen op droogte en wateroverlast zullen we altijd een combinatie van maatregelen inzetten,’ vervolgen Nicole Meijer en Wido Derks hun verhaal. ‘Werken met scenario’s, snel en effectief peilbeheer en robuuste beeksystemen zijn daar voorbeelden van. Ook de aanleg van regenwaterbuffers in bijvoorbeeld het Limburgse Heuvelland hoort daarbij. Op hoger gelegen delen houden we daarbij water vast om wateroverlast en modderstromen op lagergelegen delen te voorkomen. In samenhang met kleine aanpassingen in landbouwteelt-methoden bijvoorbeeld door een andere situering van aardappelruggen of een net wat andere inzaai van mais en de behoud en ontwikkeling van kleine landschapselementen als graften versterken we het waterbergend vermogen. Tegelijkertijd zorgt minder afspoeling ervoor dat de nutriënten in de bodem aanwezig blijven, waardoor er geen aanvulling met kunstmest hoeft plaats te vinden.’
Samen het verschil maken
‘Als waterschap kunnen we veel, maar niet alles en nooit alleen. Om het waterbeheer succesvol klimaatbestendig te maken zullen we altijd de verbinding met anderen moeten aangaan: met overheden, bedrijfsleven, boeren en burgers. Denk daarbij aan zaken als de inrichting van de openbare ruimte en bedrijfsterreinen, het agrarisch grondgebruik en het persoonlijk watergebruik en inrichting van particuliere tuinen. Met de Provincie zijn we bezig met de voorbereiding van een convenant Zoet water. Al die actoren hebben we nodig en pas dan zijn we in staat om het verschil te maken. Daarbij is een lange termijn visie en lange termijn aanpak nodig. We hebben er alle vertrouwen in dat dit samen met elkaar gaat lukken!’
Neerslaggrafiek KNMI-station Arcen – beeld: Waterschap Limburg
In blauw de neerslag die in 2023 gevallen is per maand in Arcen, in geel wat er normaal gesproken, het langjarig gemiddelde, valt in Arcen.
Totale neerslagsom 2023 Arcen : 1067 mm
Gemiddelde jaarlijkse neerslagsom Arcen : 735 mm (periode 1992 – 2023)
Overschot ten opzichte van het gemiddelde : 332 mm
Dit overschot is het overschot aan neerslag over geheel 2023 ten opzichte van wat er normaal in een heel jaar valt. Dit is iets anders dan het neerslagtekort/neerslagoverschot waar het KNMI het over heeft. KNMI berekent het tekort/overschot over de periode van 1 april-1 okt, het hydrologisch jaar.
